Idzie zima – pora przeziębień i biało-czarnych kontrastów. Czarny bez jest właśnie taką kontrastową pod wieloma względami rośliną, a jednocześnie może nam pomóc przy przeziębieniu.
Herbatka z czarnego bzu wspomagająca walkę z przeziębieniem:
1 łyżkę suchego kwiatu zalać 1 szklanką wrzącej wody i parzyć pod przykryciem 10-15 minut. Przecedzić. Pić szklankę ciepłego naparu 2-3 razy dziennie.
lub
1-2 łyżeczki lekko rozgniecionych suszonych owoców zalać wrzącą wodą, przykryć i pozostawić do naciągnięcia na 10-15 minut.
Napar z czarnego bzu można zastosować także do płukania gardła w stanach zapalnych i do przemywania oczu dotkniętych zapaleniem spojówek.
Bez czarny, Sambucus nigra, jest pospolitą w Polsce rośliną należącą do rodziny piżmaczkowatych. Rośnie jako duży krzew, który w okresie kwitnienia pokrywają baldachimy drobnych białych kwiatów o odurzającym zapachu. Białe kwiaty zmieniają się pod koniec sierpnia w czarne owoce.
Czarny bez jest znany ze swoich właściwości prozdrowotnych, ale jednocześnie surowe owoce tej rośliny są trujące – taki kontrastowy charakterek. Trujące związki zawarte w surowych owocach (szczególnie niedojrzałych) to glikozydy cyjanogenne – sambunigryna i sambucyna. Na szczęście pod wpływem wysokiej temperatury w czasie smażenia lub gotowania właściwości trujące znikają i można bezpiecznie jeść konfitury czy soki z owoców czarnego bzu.
Jak na tak kontrastową roślinę przystało czarny bez jest bohaterem wielu legend, podań i przesądów. W poszukiwaniu magicznych historii o czarnym bzie natkniemy się zarówno na mroczne opowieści o demonach i złych duchach żyjących w tym krzewie, jak i na informacje o powiązaniu czarnego bzu z nordycką boginią miłości Freyą. Czarny bez na wielu terenach był chroniony przed wycinką przez różne legendy – raz wierzono, że wycięcie krzewu uwalnia złe duchy, innym razem, że ten krzew chroni okolicę przed złem. Symbolika czarnego bzu jako rośliny związanej ze złymi mocami jest też wykorzystana z serii o Harrym Potterze – czarna różdżka wykonana jest z gałązki czarnego bzu i włosa z ogona testrala.
Obecnie wiadomo, że czarny bez jest cenną rośliną w kilku dziedzinach:
– jako roślina lecznicza: Zarówno kwiaty jak i owoce, a nawet kora z czarnego bzu mają udowodnione działanie moczopędne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, wzmacniające odporność. Ponadto zewnętrznie można stosować napar z kwiatów do przemywania skóry przy zapaleniach skóry. Potwierdzono również skuteczność ekstraktu z owoców lub liści jako naturalnego środka antydepresyjnego.
– jako roślina kosmetyczna: Czarny bez w postaci ekstraktów jest używany w kosmetykach do pielęgnacji skóry starzejącej się – działa zmiękczająco, przeciwzmarszczkowo i rozjaśniająco.
– jako roślina ozdobna: Krzew czarnego bzu wygląda bardzo ładnie w okresie kwitnienia, dodatkowo wyhodowano odmiany o oryginalnym ubarwieniu liści – purpurowe, zielono-białe, zielono-żółte.
– jako roślina jadalna: Mimo, że surowe owoce czarnego bzu są trujące roślina ta znalazła się także w kuchni – kwiaty o cytrynowym smaku są składnikiem sałatek oraz włoskiego likieru sambuca, owoce po ugotowaniu lub usmażeniu dają konfitury i soki bogate w witaminy B i C.
– inne zastosowania: Dawniej sok z czarnego bzu służył do farbowania brwi i rzęs, podbarwiania win oraz farbowania jedwabiu na oliwkowo. Gąbczasty rdzeń pędów używany był w technice mikroskopowej do sporządzania preparatów, a w zegarmistrzostwie do czyszczenia delikatnych mechanizmów. Z pędów czarnego bzu otrzymuje się wywary używane do ekologicznego zwalczania szkodników (np. mszyc).